Ali Kuşcu'dan Cezeri Kasım Çavuş Camii’ne kalan hazine
Sevgili Eyüpsultan Haber okurları,
İstanbul'da ilk güneş saati Fatih Sultan Mehmet Han tarafından Türk astronom, matematikçi ve dil bilimci Ali Kuşçu'ya yaptırıldı.
Ali Kuşçu tarafından Fatih Camii'nin minare kaidesine yapılan saat, İstanbul'daki Osmanlı dönemindeki en eski güneş saatlerinden olmasıyla öne çıkıyor.
Daha sonraları, diğer cami minare kaidelerine de güneş saati yapıldı.
Ali Kuşçu'nun, İstanbul'un 60 derece olarak belirlenen boylam değerini düzeltip 59 derece, enlemini de 41 derece, 14 dakika olarak tespit ettiği bilinmektedir.
16 Aralık 1474 İstanbul'da vefat eden Ali Kuşçu, Eyüp Sultan Türbesi civarına defnedildi. Kuşçu'nun yetiştirdiği talebeler arasında torunu Mirim Çelebi ile Molla Lutfi de yer alıyor.
Kasım Çavuş Camii’nde bulunan güneş saati, Ali Kuş'undan Eyüpsultan semtine büyük bir hazinedir. Kasım Çavuş Camii, Eski-Yeni Camii adı ile de anılır. Eskiyeni Caddesi ile Balıkçı Bakkal sokağının birleştiği yerde ve sokağın sol köşesindedir. Her iki yola açılan iki ayrı kapısı vardır.
"Banisi Kasım Ağa, İstanbul’un fethinden gelenlerdendir. Kendi dahi orada meftundur. Biraderi Ali Çavuş da yanında medfundur ki, Sofular Mescidi'nin bânisidir. Minberini Kasabbaşı Ali Ağa Sultan I. Mahmud Han vaktinde koymuştur. Bitişiğinde olan mekteb müsâhib-i şeyhiyâri Mehmed Ağa nâm hayır sahibinindir.
(Bani: Kurucu ve kurulumda bulunan kimse, Mefdun: Vefat etmiş, toprağa gömülü)
1239 senesi zilkadesinin (Aralık ayı) onüçünde meydana gelen selden, mescid harab olup vakfı dahi müsaid olmadığından, Sadrazam olan Galip Paşa himmetiyle tamamen yeniden yapılmıştır.
Mescidin mahallesi vardır.
Mescid zamanla harap olup, Sadr-ı âzam Fuad Paşa tarafından yeniden tamir edilmiştir. Tarih Circa (Ekim 1863).
Kare planlı mescid, uzun zaman sonra Evkafça (Vakıf malı) ile tamir edilmiştir. Bu tamir sırasında ne yazık ki eski bütün özelliklerini kaybetmiştir. Sağ taraftaki minaresi orijinal olup kesme taştandır. Hiçbir yerinde kitabesi yoktur. Son cemaat yeri, dört mermer sütunun taşıdığı bir saçakla örtülmüştür. Çatısı ahşaptır.
Minarenin yanında, banisinin sonradan konmuş olduğu anlaşılan şahidesi üzerinde şu kitabe vardır:
Baş taşında: Yâ Hayya ve kelime-i tevhid ve Fatiha 987 (1579).
Ayak taşında: Sâhib'ül-hayrât vel-Hasenat, Kasım Çavuş Hazretleri'nin Rûh-ı şerifine El-Fâtiha 987 (1579).
Tarih yanlıştır. Hadika Yazarı'nın Fâtih'le gelenlerden olduğunu yazdığına göre Kasım Çavuş'un 150 yaşında vefat etmiş olması lazımdır. Hüseyin Efendi bu taşı görmediği için tarihini yazmamıştır. Bu yüzdendir ki, “Yanında biraderi Ali Çavuş medfundur” diyor. Oysa Ali Çavuş'un kabri, Sofular Mescidi haziresindedir.
Kasapbaşı Ali Ağa mescide, 1730-1754 tarihleri arasında minber koyarak cami yapmıştır. Bugün mevcut olmayan mektebin hangi Mehmed Ağa'nın yaptırdığı belli değildir.
Caminin mihrabı önünde bir klasik çeşme vardır. Kitabesi yoktur. Mabedin ikinci banisi olan Sadr-ı azam Gâlib Paşa, 1245 (1829) tarihinde Balıkesir'de vefat etti. Kabri, Zağanos Paşa Camii haziresinde ve Zağanos Paşa Türbesi'nin sol tarafındadır.
Caminin 3. banisi olan Sadrazam Keçeci Zâde Fuad Paşa, 1285 (1869) tarihinde vefat etti. Sultanahmet semtinde Peykhane caddesinde yaptırdığı caminin yanına defnedildi. Kabrinin üstüne daha sonra türbe yapıldı.
Eyüp Sultan Camii vakfından olan ve Eskiyeni Caddesi üzerinde bulunan Fâtih devri eserlerinden Eski Hamam, Sultan III. Murad zamanında 990 (1582) tarihinde yenilendiğinden, Yeni Hamam ismi ile anılmaya başladığından semtte, Eskiyeni adı ile şöhret bulmuştur.
Kasım Çavuş'un sonradan konulan mezar taşı Mısrî (mısra, dizi, şiir) imzalıdır. Haziresindeki bazı şahideler (makam) şunlardır:
1166 (Kasım 1752) Kâtibi sikkeli. Ser Kahvei Ağayı Dar'üs-sa'âdet'üş-şerife elhac İbrahim Ağa.
1174 (1760). Saadetlû Ayşe Sultan vekilharcı Mustafa Ağa. Ayşe Sultan'ın Bahariye'de bir sahil sarayı vardı.
1176 (1762) Ümmü Gülsüm Hâtûn.
1248 (Haziran 1832) Oyuncakçı İzmirî siyahi Ahmed Ağa'nın oğlu Seyyid Mehmed Efendi. 1282 (1865) Hekim Hafız Ahmed Efendi 283 (1866) Sultan Selim Han Hazretlerinin 4. Kadın Efendinin itabından, Hafız Ahmed Efendinin zevcesi Saraylı Ayşe Zerefşâ Hanım.
Sultan III. Selim'in dördüncü Kadını Refet Kadın olup eşinin şehid edildiği sırada yanında idi. O sırada orada iki cariye daha vardı. Onlardan biri olabilir. Refet Kadın'ın Kabri Eyüpsultan'da Mihrişah Valide Sultan Türbesi'ndedir.
1285 (1868) Hastalar Ağası Cihangirli Ahmet Efendi.
1320 (1902) Kasım Çavuş Camii imamı Hafız Ali Efendinin kızı ve eşinin kabirleri de buradadır.
Kasım Çavuş Camii birçok kez tarumara uğramıştır.1961 yılında doğal sel felâketinden sonra, caminin durumu epey kötü oldu. Kasım Çavuş Camii hayır sevenler tarafından 25.10.1963 yılında Abide ve Yapı işleri Şubesi Şefliği’ne onarım ruhsat dilekçesi hazırlandı. Birden fazla kez tamir ve restorasyondan geçen cami, bu günümüze kadar ulaşan kadim bir yapıdır.
Emeği geçen tüm hayır sevenlere teşekkür eder, medfunlarımıza da Allah'tan rahmet dilerim.
Selam ve dua ile…
Meral Y. Gemici
Kaynak: Gezi notu Ayverdi, Fatih Devri Mimarisi 3/432, Tez. Öz. İstanbul Camileri 1/85